بایگانی برچسب برای: سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی

کشف حجاب و استفاده از کلاه در دوره رضاشاه

مقدمه

سیاست کشف حجاب را نباید صرفا با این عنوان تفسیر کرد که قصد دولت این بوده که زنان را از پس پرده بیرون بیاورد. چراکه از سال‌ها پیش بسیاری از زنان شروع به این کار کرده بودند؛ همچنین برخی از اقدامات قبلی دولت زنان را از پس پرده بیرون کشیده بود، از جمله صدور شناسنامه و پاسپورت عکس‌دار برای زنان؛ زیرا رواج شناسنامه عکس‌دار به معنای این بود که چهره زن می‌بایست پیدا باشد و مرد غریبه نیز می‌تواند این چهره را ببیند. پس این سیاست را باید با عینک دیگری غیر از «بیرون کشیدن زنان از پس پرده» دید. کشف حجاب یورشی از سوی دولت بود برای تصرف هر آنچه که بیرون از اختیار آن بود.

تردیدهای حکومت درمورد «کشف حجاب»

اما جدا از این نوع تحلیل‌ها، اتفاقات مربوط به واقعه کشف حجاب نیز نکات مهمی را به ما گوشزد می‌کند؛ نکاتی که نشان‌دهنده تردیدها و دودلی‌های افراد حکومت درمورد نحوه اجرای این سیاست بود. ۱۷ دی ۱۳۱۴ روزی بود که رضاشاه به‌همراه همسرش تاج‌الملوک و دو دخترش، شمس و اشرف، برای اعطای دیپلم به فارغ‌التحصیلان دختر دانش‌سرای عالی در رشته‌های طب و قابلگی در مراسمی شرکت کردند. همسر و دو دختر رضاشاه در این مراسم «بی‌حجاب» بودند. همین پوشش جدید زنان در این مراسم بود که بعدها «کشف حجاب» نامیده شد.

ادامه مطلب
زنان در کنار مجسمه چکمه‌های رضاشاه در کاخ سعدآباد

چرا کشف حجاب مهم است؟

دورۀ پهلوی اول از تأثیرگذارترین دوره‌های تاریخ ایران بر وضعیت فعلی ماست. پهلوی اول دو ویژگی را همزمان داشت: اول، استبداد سیاسی و دوم مدرن‌سازی جامعه ایران. هر دوی این ویژگی‌ها باعث شد که نه‌تنها سیاست، بلکه حتی زندگی روزمره افراد در ایران هم به‌نحوی تغییر کند که قبل از آن کمتر سابقه داشت. پررنگ‌ترین مصداق این ماجرا در سیاست «کشف حجاب» بود. کشف حجاب از دو جهت در تاریخ معاصر ایران بااهمیت است.

اول اینکه این سیاست فقط زنان جامعه را هدف نگرفت، بلکه الگوی طبقاتی قدیم جامعه را به هم ریخت. قبل از کشف حجاب، فضای فرهنگی جامعه ایران به این صورت بود که اگر فردی متعلق به طبقات بالا بود، باید اصول مربوط به فاصله‌گذاری‌های حریم‌های مردانه با زنانه را به‌طور سفت‌وسخت رعایت می‌کرد. به‌عبارت دیگر، هرچه به‌سمت طبقات بالاتر و بخش‌های اعیانی‌تر جامعه می‌رفتیم، تمایز «بیرونی» از «اندرونی» پررنگ‌تر می‌شد. سیاست «کشف حجاب» کل این سلسله‌مراتب را که در متن جامعه نهفته بود، از بین برد.

ادامه مطلب
لزوم تغییر در مدارس و نظام آموزشی نوین

مدرسه یک مکان ثابت نیست. گواه این سخن تمام ساعت‌هایی است که در مدرسه سپری و تجربه کرده‌ام. مدرسه عوض می‌شود. ما معلم‌ها و دانش‌آموزان انسان‌هایی با نقش‌های ثابت و یکسان نیستیم. با گذر زمان تغییر می‌کنیم و مدرسه را نیز تغییر می‌دهیم. البته از زمانی که کرونا چهرۀ زندگی را دگرگون کرد تقریبا همۀ آنچه که می‌شناختیم با شتاب بیشتری عوض شد. نظم و اقتدار مدرسه جای خودش را به پنجره‌های دوبعدی در صفحۀ نمایشگرها سپرد که ماهیتش تماما با نظام آموزشی ناسازگار بود. خاطرم هست در دفتر دبیران بر روی کاغذی در ابعاد A3  نوشته شده بود «دبیران محترم لطفا از سوق‌دادن دانش‌آموزان به فضای مجازی جدا پرهیز نمایید.» شاید آن روزها هرگز به ذهن ما خطور نمی‌کرد که باید کلاس درس را به صورت آنلاین و در فضای مجازی راهبری کنیم.

ادامه مطلب
روحانیت و مسئله حجاب شرعی و اجباری

تفکیک هنجار اخلاقی و قانونی

برای تحلیل و واکاوی مسئلۀ حجاب اجباری، در بادی امر به نظر لازم می‌رسد که به تفکیک میان دو سطح و لایۀ هنجارین تصدیق کنیم. بدون این تصدیق، راه برای بسیاری گفت‌وگو‌ها بسته می‌شود.

مراد از هنجار اخلاقی، هنجاری است که به‌خودی‌خود، مستقل از قوانین جامعۀ بشری، برای فرد الزامی هنجارین پدید می‌آورد. برای نمونه مادری به فرزندش می‌گوید: «دروغ‌گفتن غیراخلاقی است.» این بدین معنا است که نباید دروغی گفته شود. این هنجار مستقل از این که حاکمیتی قانونی وضع کند، معتبر خواهد بود.

اما هنجار حقوقی، هنجاری است که وابسته به امری قانونی است. «عبور از چراغ قرمز ممنوع است.» این هنجاری حقوقی است که متناسب با شرایط اجتماعی در جهت تنظیم و بهینه سازی فرآیند‌های عبور و مرور وضع می‌شود. البته بسیاری از اوامر حقوقی پیش‌زمینه‌هایی اخلاقی دارند. برای نمونه در تمام جوامع قتل انسان، که عملی به‌خودی‌خود غیراخلاقی است، از حیث قانونی نیز ممنوع است. به عبارتی دیگر بسیاری از احکام حقوقی ریشه در امر اخلاقی دارند. اما مسئله اینجاست که صرف وجود امر اخلاقی، نمی‌توان برای آن به وضع قانون اقدام کرد.

ادامه مطلب
نشست نقش دانشگاه در بحران‌های اجتماعی سیاسی

اندیشکدۀ هاتف برگزار می‌کند:

«هیس! دانشگاه فریاد نمی‌زند»

نقش دانشگاهیان و نهاد دانشگاه در بحران‌های اجتماعی‌سیاسی

با حضور
دکتر ابراهیم آزادگان؛ عضو هیئت علمی گروه فلسفه علم شریف.
دکتر مقصود فراستخواه؛ جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی موسسه پژوهش و آموزش عالی.

ادامه مطلب
حجاب اجباری در ادارات - اخراج زنان از ارتش

مقدمه

یک‌سال‌ونیم بعد از ماجراهای اسفند ۵۷، بالأخره در تابستان ۱۳۵۹ حجاب اجباری شد؛ هنگامی که انقلاب فرهنگی سبب بستن دانشگاه‌ها شده بود و مدارس نیز به خاطر تابستان تعطیل بود و بسیاری از مطبوعات بسته شده بودند و بسیاری از حقوق زنان مانند قضاوت زنان، لایحۀ حمایت از خانواده، ورود زنان به پست‌های مدیریتی در ادارات و … لغو شده بود و بسیاری از زنان معترض به حجاب اجباری در آن فضای انقلابی هر یک به نوعی مورد هجوم قرار گرفته بودند.

جمهوری اسلامی با پشتوانۀ رأی «آری» مردم در «رفراندوم جمهوری اسلامی» در فروردین ۱۳۵۸ و با مقبولیت عمومی که داشت، از تابستان ۵۹ خواهان برپایی یک جامعه با ظواهر اسلامی شد که «حجاب زنان» بخشی از این جامعه محسوب می‌شد. در تیرماه ۱۳۵۹ برای تمام زنان شاغل حجاب اجباری شد. این اجباری‌شدن به‌دنبال اطلاعیۀ دفتر آیت‌الله خمینی انجام شد که در متن آن آمده بود: «نزدیک به یک‌سال‌ونیم است که از انقلاب اسلامی ایران می‌گذرد ولی هنوز با کمال تأسف در بعضی از وزارتخانه‌ها و ادارات و موسسات و شرکت‌های دولتی و ارتش و ژاندارمری و شهربانی آثار طاغوت دیده می‌شود».

ادامه مطلب
فیلترینگ اینترنت در ایران

نقدی بر مسابقۀ تسلیحات تکنولوژیک بر بستر اینترنت

شروع ماجرا

در اواخر دهۀ 1990 میلادی میلیون‌ها کاربر اینترنت در ایالات متحده آمریکا از خدمات اشتراک‌گذاری فایل‌های نظیربه‌نظیر[i] (p2p) که انتشار فایل‌های دارای حق مالکیت معنوی مانند موسیقی را تسهیل می‌کرد، استقبال بی‌نظیری کردند. این موضوع با اینکه مورد استقبال بسیاری از کاربران قرار گرفت اما می‌توانست مانع از اجرای قانون ملی حق مالکیت معنوی در آمریکا گردد و یکی از مصادیق این ادعا باشد که اینترنت می‌تواند کارکردی را محقق سازد که قوانین جاری در محدوده‌های مرزها به شکلی سیستماتیک از تنظیم‌گری آن عاجزند، اما این نگاه خوشبینانه بود.

شکایت‌های مطرح‌شده توسط انجمن صنعت ضبط آمریکا[ii]  (RIAA)استفاده از چنین خدماتی را تحت تاثیر جدی قرار داد. انجمن صنعت ضبط آمریکا در سه شکایت مختلف نشان داد که قوانین قلمرو جغرافیایی و فیزیکی ایالات متحده آمریکا در مورد قانون ملی حق مالکیت معنوی بر بستر اینترنت نیز نافذ است. این انجمن در نخستین اقدام خویش با موفقیت از نَپستِر[iii] که مبتنی بر یک فهرست مرکزی برای تسهیل اشتراک‌گذاری فایل استفاده می‌کرد، شکایت کرد [1, p. 106]. در مرحلۀ بعد، با شکایت از گروکستر[iv] ، حکم مهمی از دادگاه عالی گرفت که بر اساس آن شرکت‌ها نمی‌توانند به طور قانونی مدل تجاری خود را بر اساس نقض حق مالکیت معنوی قرار دهند [1, p. 121] و نهایتا در شکایت سوم، تعداد قابل‌توجهی دعوی را علیه کاربران فردی در دادگاه‌های ایالات متحده آمریکا به راه انداخت [1, pp. 114-115].

ادامه مطلب
سیاست‌زدایی و امر سیاسی

مقدمه

مذاکرات دربارۀ برجام در جریان است اما همه‌چیز در سکوت خبری به سر می‌برد. با توجه به سیل اخبار پیرامون برجام در دولت قبلی و سکوت خبری در دولت فعلی به نظر می‌رسد که سیاست دولت و حاکمیت در مورد برجام این است که مذاکرات کاملاً در سکوت خبری برگزار شوند تا فضای رسانه‌ای هزینه‌سازی نکند. اما این سکوت خبری برای هزینه‌زدایی از مذاکرات را باید در یک پازل بزرگ‌تر مشاهده کرد. تلاشی با هدف سیاست‌زدایی از جامعۀ ایران.

از سال 88 به بعد ما شاهد یک پروژۀ کلان سیاست‌زدایی از جامعۀ ایران هستیم. هزینه‌های سیاسی ایجادشده در سال 88 سبب شد که حاکمیت و به‌طور خاص نهادهای امنیتی پروژۀ کلانی را با هدف سیاست‌زدایی دنبال کنند. جلوۀ این پروژه در دانشگاه‌ها کاملاً قابل‌رؤیت است. مسأله به یکی از طرفین سیاسی مصطلح نیز تقلیل پیدا نمی‌کند. سیاست‌زدایی پروژۀ کلانی است که به علی‌الظاهری تمامی بازیگران سیاسی حاضر در عرصه نسبت به آن اجماع دارند.

اما در دل سیاست‌زدایی پارادوکسی نهفته است که خلاف خواست سیاست‌مداران ایرانی است. پارادوکسی که در نهایت مناسبات را خلاف خواست حاکمیت پدرسالار پیش می‌برد و عرصه را در بلندمدت برای او تنگ‌تر می‌کند و هزینه‌زایی بیشتری برای او به همراه دارد. اما پیش از ارزیابی نتایج این سیاست‌زدایی اجازه دهید کمی به ریشه‌های آن بپردازیم. چرا دولت ایرانی هدف کلان سیاست‌زدایی از جامعه را دنبال می‌کند؟

ادامه مطلب
رضاشاه و کشف حجاب

امروزه همه می‌دانند که حجاب برای جمهوری اسلامی یک مسئلۀ حیاتی است. شاید برای نشان‌دادن این حیاتی‌بودن، همین کافی باشد که بدانیم بر اساس مصوبۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1385، 32 نهاد و سازمان باید در راستای ترویج فرهنگ حیا و عفاف کار کنند. اما اشتباه است که فکر کنیم حجاب صرفاً امروز تبدیل به یک معضل شده است. برای مثال در سال 1380، فقط تعداد پرونده‌های مختومه در دادگاه‌های عمومی که با موضوع «اعمال منافی عفت» مطرح شد، نزدیک به 80 هزار مورد بود. از موارد عمده که ذیل عنوان اعمال منافی عفت می‌توان طبقه‌بندی کرد «بدحجابی»، «زنا» و رابطۀ دختر و پسر است.

حتی در سال‌های عقب‌تر نیز چنین آمارهای عجیبی را می‌بینیم. در سمینار امر به معروف و نهی از منکر که در مرداد 1371 برگزار شده بود، این آمار داده شد که تنها در چهار ماه ابتدایی همان سال (1371) «یکصد و سیزده هزار زن تحت عنوان بدحجابی، اشاعۀ منکرات، و فساد و بی‌حجابی بازداشت شدند». «بدحجابی» و «بی‌حجابی» در ایران جرم است، زیرا حجاب در جامعۀ ایران الزام قانونی دارد. حال سوال این است که چه شد حجاب به صورت یک الزام قانونی در آمد.

ادامه مطلب
ساطور به منزله چاقوی جراحی

بررسی گشت ارشاد و حجاب اجباری به عنوان ابزار حکمرانی اجتماعی و فرهنگی

بیایید تمامی مباحث تاریخی، فقهی، حقوقی، فلسفی و … مطرح شده حول مقوله حجاب و اجبار قانونی آن در کشور را در این نوشتار کنار بگذاریم و فرض کنیم که جامعه مطلوب ما، جامعه‌ای است که حجاب شرعی مدنظر نظر فقهای روزگار ما، به طور حداکثری در جامعه توسط زنان رعایت شود و نیز فرض کنیم که حکومت هم موظف است که این حکم فقهی را در کشور جاری سازد. با وجود این فرض آیا می‌توان گفت قانون حجاب اجباری و إعمال آن از طریق جبر انتظامی و گشت ارشاد، کاری درست است و به نتیجه مطلوب سیاست‌گذار می‌رسد؟

بیایید سیاست‌گذار را به عنوان یک پزشک ببینیم که می‌خواهد بدن بیمار جامعه را از بیماری‌ پاک کند. پزشک در صورت تشخیص درست بیماری (که در مورد «حجاب» بسیار محل ابهام است)، می‌تواند برای درمان بیمار از ابزارهای بسیار متنوعی استفاده کند. گیاهان دارویی، داروهای شیمیایی، پرتو درمانی، طب سوزنی، هومیوپاتی، عمل جراحی آندوسکوپی و عمل جراحی باز، مثال‌هایی از این ابزارها هستند.

ادامه مطلب