امتناع عدم مداخله حاکمیت

در 25تیرماه1401 رییس کمیتۀ دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال مجلس شورای اسلامی (در نامه‌ای که در رسانه‌ها نیز به شکل گسترده‌ای بازتاب داشت) خطاب به رییس سازمان صداوسیما نسبت به تعطیلی پلتفرم‌‌های خانگی پخش آنلاین فیلم هشدار داده و وزرا و مدیران ارشد نهادها و وزارتخانه‌های دولتی را که به دستور ساترا مبنی بر تعطیلی دو پلتفرم آنلاین شبکه خانگی (نماوا و فیلیمو) تمکین کنند را نیز تهدید به پاسخگویی به مجلس (در قالب ابزارهای قانونی مجلس چون سوال و استیضاح) کرد [1]. به نظر نگارنده این متن این رویداد بسیار جالب توجه است، اما چرا تعطیلی دو بنگاه اقتصادی که بسیار نوپا نیز هستند می‌تواند چنین تعارضی در بین سیاست‌گذاران یک حوزه شکل دهد؟ به نظر می‌رسد که پاسخ این پرسش را باید در اقتصاد سیاسی پلتفرم‌های دیجیتال سراغ گرفت. اما این عبارت بسیار کلی و حتی مبهم است و در مواجهه نخست به هیچ عنوان تبیین‌گر نیست. لهذا در طی این متون (اقتصاد سیاسی پلتفرم‌های آنلاین در ایران) سعی خواهم کرد توضیح دهم که اقتصاد سیاسی پلتفرم‌های آنلاین در ایران ناظر به چه موضوعاتی است و مسائل اصلی و فرعی که حول این مفهوم کلی و مبهم اما بسیار تعیین‌کننده آرایش می‌یابد چیست. در همین راستا عبارت فوق را در قالب مسئله‌ای بازتعریف و به دو پرسش زیر می‌شکنم و سعی خواهم کرد پاسخ خود را با توجه به این سه پرسش صورت‌بندی کنم:

رسانه‌ها و پلتفرم‌های اجتماعی

نحوه ارتباط مردم با یکدیگر در قرن بیست‌ویکم به‌سرعت تکامل یافته است. در دهه 1990، اگر کسی می‌خواست یک آموزش ویدیویی را در شبکه‌های اجتماعی خود به اشتراک بگذارد، گزینه‌های انتشار محدود بود (به‌عنوان مثال، ایمیل، فلاپی دیسک، یا احتمالا یک دیسک فشرده). اما اکنون، پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی چون یوتیوب، اینستاگرام و تیک‌تاک قابلیت‌های حرفه‌ای ویرایش و اشتراک‌گذاری ویدئو را ارائه می‌کنند که به کاربران این امکان را می‌دهد که در عرض چند دقیقه محتوایی را ایجاد و برای هزاران بیننده منتشر کنند. به این ترتیب، رسانه‌های اجتماعی به‌طور پیوسته به یک جزء جدایی‌ناپذیر برای نحوه ثبت جنبه‌های زندگی فیزیکی افراد و به اشتراک‌گذاری آن‌ها با دیگران تبدیل شده‌‌اند. پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی سبک زندگی [1]، یادگیری و چگونگی ایجاد، حفظ و تعیین مرز ارتباط افراد با یکدیگر را تغییر داده‌اند [2].

کار[1] و هیز[2] رسانه‌های اجتماعی را این‌گونه تعریف می‌کنند: «کانال‌های مبتنی بر اینترنت که به کاربران اجازه می‌دهند از طریق آن‌ها با یکدیگر به شکلی همزمان یا ناهم‌زمان[در زمان‌های مختلف] و به‌طور انتخابی با مخاطبانی گسترده و محدود تعامل داشته باشند و محتوای تولیدشده توسط کاربران و تعامل آن‌ها با یکدیگر، مبنای تولید ارزش باشد» [3]. پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی راه‌های جدیدی را برای به اشتراک‌گذاری خود، تجربیات و احساسات افراد با جوامع آنلاین گسترده‌تر از طریق پست‌ها، توییت‌ها، اشتراک‌گذاری‌ها، لایک‌ها و نظرات ارائه می‌دهند و افراد از این پلتفرم‌ها برای بیان نقاط عطف مهمی استفاده می‌کنند که باعث شادی، غم و اندوه و چالش‌ها و کنار آمدن با بحران‌ها استفاده می‌کنند [4]. بسیاری از محققان این تعاملات بین فردی در رسانه‌های اجتماعی را سازنده ارزیابی کرده و معتقدند که این تعاملات به ایجاد سرمایه اجتماعی، افزایش عزت نفس و بهبود رفاه شخصی منجر می‌شوند [5] [6] [7]. اما در کنار این تاثیرات مثبتی که شبکه‌های اجتماعی دارند محققان نگرانی‌های فزاینده‌ای را درمورد جمع‌آوری غیراخلاقی داده‌ها و سوء استفاده از حریم خصوصی افراد نیز مطرح کرده‌اند [8] [9].

امروزه نوآوری در صنایع مختلف به‌سرعت در حال تغییر چشم‌اندازهای جهانی است و فرصت‌ و چالش‌های جدیدی برای کسب‌وکارها ایجاد کرده‌است. اکوسیستم نوآوری اسرائیل، در برآورد چالش‌های ناشی از این تغییرات روزافزون یک نمونه و الگوی بسیار موفق، نه‌تنها برای کشورهای درحال‌توسعه، بلکه برای کشورهای صنعتی توسعه‌یافته است.

ملت استارتاپ‌ها

اسرائیل با جمعیت حدود 9 میلیون نفر در سرزمین‌های اشغالی ساحل مدیترانۀ شرقی، مدت‌هاست لقب «ملت استارتاپ‌ها» (Startup Nation) را یدک می‌کشد. این کشور با بیش از 6000 استارتاپ فعال، پیشرو باقی کشورها به لحاظ سرانۀ استارتاپ و دومین قطب داغ نوآوری و فناوری، پس از سیلیکون‌ولیِ کالیفرنیا، در جهان است.

بالغ بر 250 شرکت جهانی، مراکز تحقیق و توسعه (R&D) خود را در این کشور تاسیس کرده‌اند که 80 مورد از آن‌ها جزو رتبه‌بندی 500 تایی Fortune هستند. دو سوم از این مراکز متعلق به غول‌های تکنولوژی آمریکایی‌اند، مانند فیسبوک، گوگل، اپل، مایکروسافت و اینتل؛ اما شمار شرکت‌های چینی و کره‌ای مانند هوآوی و سامسونگ نیز رو به افزایش است.

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در تاریخ 22 و 23 فوریه در طی نشستی پیش‌نویس سند «راهنمای تنظیم‌گری پلتفرم‌های دیجیتال» را ارائه کرد و از ذی‌نفعان، متخصصان و نهادهای جامعۀ مدنی درخواست کرد که دیدگاه‌ها و ‌‌نظرات خویش درباره سند مذکور را با این سازمان به اشتراک بگذارند.

با توجه به اهمیت روزافزون پلتفرم‌های پیام‌رسان و همچنین شبکه‌های اجتماعی در گسترش اطلاعات و توسعۀ ارتباطات اجتماعی که مضاف بر اینکه از اهداف اصلی مصرح در راهبردهای سازمان یونسکو بوده، از مهمترین دغدغه‌های حکمرانی فرهنگی و اجتماعی کشورها در سطح ملی ‌نیز است، اندیشکده هاتف در پی آن خواهد بود تا در این نشست علمی با میزبانی از کارشناسان این حوزه؛ آقای دکتر یاسر خوشنویس و خانم دکتر نرگس نراقی و همچنین نمایندۀ محترم کمیسیون ملی یونسکو در ایران از خلال واکاوی این سند، در کنار فهم و احصا دلالت‌های آن برای جمهوری اسلامی ایران، موضوع تنظیم‌گری پلتفرمهای دیجیتال در ایران و سیاست‌های حاکم بر این حوزه را نیز مورد نقد و تحلیل قرار دهد.

زمان: دوشنبه 15اسفند1401 ساعت 17

مکان: ضلع شمال‌غربی چهارراه ولی‌عصر، شماره 907، خانۀ اندیشه‌ورزان