فهرست مطالب
به تعریف ویکی‌پدیا، صنایع خلاق صنایعی هستند که ایجاد و انتشار دانش و اطلاعات اساس آن‌هاست. ریشۀ این مفهوم به صنایع فرهنگی بازمی‌گردد که در طی زمان و با انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات امروزه در قالب صنایعی چون سینما، نرم‌افزار، موسیقی، پویانمایی، بازی رایانه‌‌ای و غیره ظهور یافته‌اند.
صنایع خلاق، به چرخه‌هایی از خلق، تولید و توزیع کالاها و خدمات اطلاق می‌شود که خلاقیت و سرمایه فکری را به عنوان ماده خام به کار می‌گیرد.
به عبارت دیگر صنایع خلاق متشکل از مجموعه‌ای از فعالیت‌های دانش‌بنیان است که دانش و فناوری‌های مبتنی بر حوزۀ هنر و فرهنگ، و نه محدود به آن، را در خدمت تولید ارزش افزودۀ اقتصادی قرار می‌دهند؛ بنابراین پتانسیل درآمدزایی تجاری و برخورداری از کپی‌رایت را دارند.
امروزه شرکت‌های زیادی در جهان که بهعنوان شرکت خلاق شناخته می‌شوند، از این فناوری‌ها بهعنوان دارایی‌های مهمی برای رقابت‌‌پذیری در بازارهای جهانی بهره برده‌اند.
شرکت‌های خلاق
شرکت خلاق به شرکت‌هایی گفته می‌شود که جوهرۀ رشد آن‌ها خلاقیت و نوآوری برای ارائۀ محصولات و خدمات جدید و مدل‌های نوین کسب‌وکار در سطح بازار هدف است.
صنایع خلاق بهعنوان صنایعی که خلاقیت علمی، هنری، اقتصادی و فناورانه را توأمان در بر می‌گیرد دارای جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد کشورها است. طی دو دهۀ اخیر، مفاهیم صنایع خلاق و اقتصاد خلاق مفاهیمی توامان با ابهام بودند، اما امروزه بهعنوان بخش پویا، مهم و درحال‌رشد اقتصاد جهانی به شمار میآیند. با این حال، رشد و توسعۀ صنایع خلاق مستلزم وجود سرمایه، مهارت‌های کارآفرینی، زیرساخت‌های لازم و همچنین قوانین مالکیت فکری مخصوصاً کپی‌رایت است.
از آنجایی که ماده خام این صنایع، خلاقیت و سرمایۀ فکری است بیش از هر صنعت دیگری در مقابل عوامل بیرونی تاب‌آور است و اساساً از عوامل خارجی و بیگانه مستقل است.
صنایع خلاق غالبا مبتنی بر داشته‌های فرهنگی یک ملت شکل می‌گیرد، از همین روی آن را هم‌مفهوم با صنایع فرهنگی نیز می‌دانند. بر همین اساس این صنایع سمن (سازمان مردم‌نهاد) بوده و درون‌زا هستند. میراث فرهنگی و صنایع دستی، اسباب‌بازی، موسیقی و گردشگری همگی زیر مجموعه‌هایی از صنایع خلاق هستند که نشان از مردم‌بنیاد بودن و درون‌زا بودن این صنعت دارند.
انواع صنایع خلاق
طبق تعریف آنکتاد، صنایع خلاق به چهار دستۀ ذیل تقسیم می‌شوند:
میراث فرهنگی؛
محصولات هنری؛
محصولات رسانه‌ای؛
محصولات مبتنی بر آفرینش‌های کارکردی
تعریف آنکتاد از صنایع خلاق:
کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD: United Nations Conference on Trade and Development) یا به اختصار آنکتاد تعریف خود از صنایع خلاق را به شرح زیر ارائه نموده است:
صنایع خلاق صنایعی هستند که چرخه‌هایی از خلق، تولید و توزیع کالاها و خدمات‌اند که خلاقیت و سرمایۀ فکری را بهعنوان مادۀ خام به کار می‌گیرند، متشکل از مجموعه‌ای از فعالیت‌های دانش‌بنیان، متمرکز بر هنر اما نه محدود به آن است که پتانسیل درآمدزایی از دادوستد و حقوق مالکیت معنوی دارند.
این صنایع شامل محصولات مادی و ملموس و غیرمادی و معنوی، یا خدمات هنری با محتوای خلاق، ارزش اقتصادی و هدف‌های بازاری هستند.
در تقاطع میان صنعتگر، خدمات و بخش‌های صنعتی قرار دارند، و در تجارت جهانی یک بخش پویای جدید به وجود می‌آورند.
در رویکرد آنکتاد به صنایع خلاق، که «خلاقیت» را بهعنوان فصل‌الخطاب در نظر می‌گیرد، هر نوع فعالیتی که دارای یک مؤلفۀ هنری قوی باشد تا «هر نوع فعالیت اقتصادی که فرآورده‌های سمبلیک تولید می‌کند و وابستگی شدیدی به مقولۀ مالکیت معنوی دارد و برای یک بازار تا حد امکان بزرگ انجام می‌شود» در گسترۀ صنایع خلاق جای می‌گیرند (آنکتاد، ۲۰۰۸).
یک تفاوت بارز!
آنکتاد بین فعالیت‌های بالادستی (فعالیت‌های فرهنگی سنتی مانند هنرهای نمایشی یا هنرهای تجسمی)، و فعالیت‌های پایین‌دستی ( بسیار نزدیک به بازار، مانند تبلیغات، نشر یا فعالیت‌های مرتبط با رسانه‌ها) تفاوت قائل می‌شود و بر این باور است که فعالیت‌های پایین‌دستی، ارزش تجاری‌شان را از هزینه‌های پایین بازتولید و انتقال آسان این هزینهها به سایر حوزه‌های اقتصادی به دست می‌آورند.
بهعنوان مثال، درحالی‌که فعالیتی مانند تئاتر مجبور است هزینه‌هایش را از خودش تأمین کند، تبلیغات و یا رسانه‌ها می‌توانند هزینه‌هایشان را از سایر حوزه‌های اقتصادی بگیرند، از این دیدگاه، صنایع فرهنگی زیرمجموعه‌ای از صنایع خلاق به شمار میآیند.
تقسیم‌بندی صنایع خلاق
صنایع خلاق فعل‌وانفعالات بخش‌های فرعی مختلف خود را نیز دربر می‌گیرد و با این حساب، گسترۀ وسیعی دارد. گسترۀ این بخش‌ها با فعالیت‌هایی که ریشه در دانش سنتی و میراث فرهنگی دارند (مانند هنرها، صنایع دستی و فستیوال‌های فرهنگی) شروع می‌شود و به فعالیت‌های فناوری‌محورتر و خدمات‌محورتر (مانند فعالیت‌های سمعی و بصری و رسانه‌های جدید) پایان می‌یابد. طبقهبندی آنکتاد از صنایع گفتیم که خلاق، چهار گروه بزرگ را در بر می‌گیرد: میراث فرهنگی، هنرها، رسانه‌ها، و آفرینش کارکردی.
این گروهها همان‌طور که در نیز ملاحظه می‌شود به ۹ زیرگروه تقسیم می‌شوند. آنچه این طبقهبندی را ارزشمند می‌کند این است که اغلب کشورها و نهادها دارای صنایعی هستند که با عنوان «صنایع خلاق» شناخته می‌شوند، اما تنها معدودی از آن‌ها این صنایع را به حوزهها، گروهها و بخش‌های فرعی طبقهبندی کرده‌اند؛ درحالی‌که این شاخه‌بندی باعث بهبود فهم تعامل‌های عرضی بین شاخه‌های گوناگون صنایع خلاق و همچنین درک «تصویر بزرگ» آن‌ها را آسان خواهد کرد. این طبقهبندی برای ایجاد ارتباط منطقی در تحلیل‌های کمی و کیفی نیز می‌تواند مفید باشد.
تقسیم بندی (WIPO) در خصوص صنایع خلاق
شاید یکی از جالب‌ترین طبقه‌بندی‌های ارائه‌شده، چارچوبی باشد که سازمان حقوق مالکیت معنوی موسوم به حروف اختصاری (WIPO) تنظیم کرده است، که مبتنی است بر کپی‌رایت و صنایع خلاق را در سه دسته طبقه بندی می‌کند: صنایع محوری، همبسته و صنایعی که وابستگی نسبی به حقوق مالکیت دارند.
این چارچوب شامل همۀ صنایعی می‌شود که با خلاقیت و فعالیت تولیدی، توزیع و مصرف کارهای مبتنی بر کپی‌رایت سروکار دارند. چنین طرحهایی به دولتها کمک می‌کنند تا از ارزش این صنایع خلاق اطلاعات جامع‌تری را به دست آورند. ازاین‌رو تمرکز این چارچوب بر مالکیت معنوی بهعنوان مظهر خلاقیتی است که در ساخت کالاها و یا خدماتِ مشمول کپی‌رایت تجلی می‌کند. این مدل همچنین بیان‌کنندۀ این موضوع است که بین صنایعی که عملاً مالکیت معنوی ایجاد می‌کنند و آن‌هایی که برای انتقال کالاها و خدمات فرهنگی به مصرف‌کننده ضروری‌اند، تفاوت وجود دارد. (صنعت و فناوری, ۱۳۸۷)
| صنایع محوری | صنایع همبسته | صنایع فرعی |
| تبلیغات | ملزومات | معماری |
| فیلم و ویدئو | الکترونیک مصرف کننده | پاپوش، لباس |
| موسیقی | ابزار موسیقیایی | طراحی |
| هنرهای نمایشی | ابزار موسیقیایی | مد |
| انتشارات | تجهیزات فیلمبرداری و عکاسی | کالاهای مصرفی خانوار |
| رادیو و تلویزیون | عروسک |
چارچوب سنگاپور
سنگاپور اقدام به تهیه چارچوبی کرده است که صنایع همگن را در دستههای یکسان جای‌گذاری می‌کند. صنعت خلاق سنگاپور در سه گروه عمده قرار گرفته است که عبارت‌اند از: فرهنگ و هنر، طراحی، و رسانه (Yue, 2006)
| فرهنگ و هنر | طراحی | رسانه |
| عکاسی | نرم افزار | انتشارات |
| هنرهای تجسمی | تبلیغات | رادیو و تلویزیون |
| هنرهای نمایشی | معماری | رسانه دیجیتال |
| هنر و عتیقه‌جات | طراحی داخلی | فیلم و ویدئو |
| تجارت و صنایع دستی | طراحی گرافیکی | |
| طراحی صنعتی | ||
| فشن |
